Sudan İç Savaşı Siyasi Çözüme Mi Yoksa Felakete Mi Gebe?

Abdülfettah el-Burhan liderliğindeki Sudan ordusu ile Muhammed Hamdan Dagalu (Hemedti) komutasındaki orduya bağlı olan Hızlı Destek Kuvvetleri arasındaki çatışma geçen yılın Nisan ayında (2023) patlak verdi. Askeri ve sivil birimler, devletler düzeyinde desteklenen ve siyasi olarak da onaylanan bir sürecin son düzenlemelerini yaptığı sırada, haftalarca süren gerginlik nihayet çatışmayla neticelendi. Bu anlaşmazlığın sebebi, iki tarafın Hızlı Destek Kuvvetleri’nin orduya entegre edilmesi hususundaki planlarının birbirine uymamasıydı.  

Sudan, eski Devlet Başkanı Ömer El Beşir'in 2019'da görevinden azledilmesinden beri bir geçiş dönemi yaşıyor. Beşirin görevinden azledilmesinden sonra Abdülfettah el-Burhan ordu genel komutanlığı görevine geldi ve Sudan Egemenlik Konseyi'nin başına geçti. Bu süreçte Hızlı Destek Kuvvetleri lideri Hemedti de Egemenlik Konseyi Başkan Yardımcılığı görevini üstlendi. Egemenlik Konseyi devleti seçimler yapılana kadar geçici bir süre yönetmek üzere kurulmuştu. Ne var ki öncelikle sivil ve askeri unsurlar, yakın zamanda da ordunun kendi içinde yaşadığı anlaşmazlıklar sebebiyle bu geçiş süreci barışçıl bir şekilde tamamlanamadı. 

Hizipleşme ne zaman başladı? 

Mayıs 2022'de sivil ve askeri güçler bir anayasal belge imzaladılar. Bu belgenin maddelerinden biri, Hızlı Destek Kuvvetleri’nin Sudan Ordusuna entegre edilmesini ve böylece tek bir liderlik çatısı altında bir ulusal ordu kurulmasını içeriyordu. Fakat ordu ve Hızlı Destek Kuvvetleri arasında bu entegrasyonun uygulanması için gereken zaman çizelgesi hususunda bir anlaşmazlık ortaya çıktı. Hızlı Destek Kuvvetleri komutanı Hemedti üzerinde anlaşmaya varılan sürenin iki yıldan on yıla uzatılmasını talep etti. 

Burhan ve Hemedti arasındaki anlaşmazlık, siyasi bir krizin patlak verdiği 25 Ekim 2021'de atılan adımların ardından derinleşmeye başladı. Aynı gün Egemenlik Konseyi Başkanı Burhan, Egemenlik Konseyi ve Bakanlar Kurulu'nun feshedilmesi ve olağanüstü hal ilan edilmesi de dahil olmak üzere olağanüstü tedbirler aldıklarını ilan etti. Egemenlik Konseyi Başkan Yardımcısı ve Hızlı Destek Kuvvetleri lideri Hemedti, bu önlemleri kendi lehine bir propagandaya çevirerek Ordu Komutanı Abdülfettah el-Burhan'ın aleyhine kullandı. Hemedti Burhan'ı, eski rejimi geri getirme ve demokrasiyi ortadan kaldırmaya çalışmakla suçladı.  

Kriz, Hızlı Destek Kuvvetleri'nin, Marawi'de orduya ait olan bir hava üssünü ele geçirme girişiminin ardından patlak verdi. Sudan Silahlı Kuvvetleri 13 Nisan 2023 tarihinde yaptığı resmi bir açıklamada, Hızlı Destek Kuvvetleri’nin askeri harekatının, ordunun onayının alınmadan gerçekleştirildiğini duyurdu. 

Kazananı olmayan savaş 

Ordu ile Hızlı Destek Kuvvetleri arasındaki çatışmanın etki alanı; başkent Hartum, Batıda Darfur ve Güney’de Güney Kordofan'dan (Güney) sonra yine Güney’deki Kuzey Kordofan eyaletindeki şehirlerin de çatışmaya katılmasıyla iyice genişledi. Hızlı Destek Kuvvetleri’nin Hartum'a 180 kilometre mesafede bulunan Vad Medeni kentinin kontrolünü ele geçirmesinin ardından gerilim daha da tırmandı. Birleşmiş Milletler Aralık 2023'te yaptığı bir açıklamada, çatışmaların başlangıcından bu yana 12.000'den fazla insanın öldürüldüğünü ve yaklaşık 6,6 milyon insanın hem iç hem de dış göçe maruz kaldığını ifade etti. 

Birleşmiş Milletler, Hükümetler Arası Kalkınma Otoritesi (IGAD) ve Sudan'a komşu ülkeler de dahil olmak üzere tüm uluslararası ve bölgesel taraflar, askeri zaferin herhangi bir taraf için faydasız olduğu hususunda ittifak halindeler. Bu sebeple taraflar, gerekli siyasi sürecin başlatılması için çatışmaların derhal durdurulması çağrısında bulundular. 

Afrika uzmanı araştırmacı Musa Şeyho, Fokus Plus'a yaptığı açıklamada, savaşın devam etme ve bir tarafın diğerine üstün gelememesinin sebebini, her iki tarafın diğerinde olmayan üstünlükleri olduğunu söyledi. Ona göre, Hızlı Destek Kuvveti milislerinin hafif silahlarla gerçekleştirdiği kara operasyonlarındaki deneyimine mukabil, ordunun hava operasyonları gerçekleştirme imkanına sahip olması, savaşın bir taraf için kesin bir sonuç vermesini engelleyen faktörler. Buna ek olarak Şeyho, her iki tarafı da destekleyen dış müdahalelerin, durumu daha da karmaşık hale getirdiğini vurguladı. 

Hemedti kendini uluslararası alanda tanıtıyor

Sudan Hızlı Destek Kuvvetleri lideri Hemedti'nin Güney Afrika, Uganda, Etiyopya, Cibuti ve Kenya'yı içeren son yurtdışı turları, onun süregelen etki ve faaliyetlerinin yanında kendini dünyaya alternatif bir iktidar adayı olarak sunduğunu da gösterdi. Öte yandan Sudan Ordu Komutanı Abdülfettah el-Burhan, Hızlı Destek Kuvvetleri’nin gayri meşru olduğuna vurgu yaparak yaptıkları eylemleri reddetti. Öte yandan Hemedti'ye ev sahipliği yapan ülkeleri de eleştirerek bu durumun Sudan'ın egemenliğinin ihlal edilmesi olduğunu söyledi. 

Hemedti ülke dışında pazarladığı anlatısını inşa ederken taşra şehirlerinde kendisini destekleyenlerden faydalanmaya çalışıyor. Hemedti ordu komutanı Abdülfettah el-Burhan'ın imajını, onun Ömer El-Beşir rejiminin bir uzantısı olduğunu iddia etmek ve demokrasiyi desteklemeyen bir yönetim gibi göstermek suretiyle zedelemeye çalışıyor. 

Sudanlı eski yazar ve diplomat El-Ubeyd Ahmed Murawwih, Fokus Plus'a verdiği demeçte, ordunun "Silahlı Halk Direnişi" unsurunu ileri sürme ve Hemedti güçlerine karşı seferber etme hususundaki başarısının, Hemedti'yi destekleyen ülkeler arasında endişelere yol açtığını belirtti. Murawwih’e göre bu ülkeler, sözü edilen halk kitlelerinde iktidardan uzaklaştırılan İslamcı hareketin etkilerinin kalıntılarını görmektedir. 

Siyasi çözüm girişimleri başarısızlıkla sonuçlandı

Ordu Komutanı Korgeneral Abdülfettah el-Burhan birçok kez bazı şartlara bağlı olarak Hemedti ile müzakere etmeye hazır olduğunu ifade etti ve şartının, Hızlı Destek Kuvvetleri’nin kamu tesislerinden çekilmesi ve düşmanca faaliyetlerine son vermesi olduğunu söyledi. Ancak, Etiyopya'da Hızlı Destek Kuvvetleri ile bazı Sudanlı sivil güçler arasında imzalanan ‘AddisAbaba Bildirgesi'nin’ ardından Burhan, şiddetle karşı çıktığı bu bildirge sebebiyle müzakere yolları tekrardan kapattı.  

Hem Suudi Arabistan Krallığı'nın 'Cidde Müzakereleri' hem de Hükümetler Arası Kalkınma Otoritesi'nin (IGAD) çabalarıyla yapılan önceki girişimler, iki taraf arasında siyasi bir uzlaşmaya varılması ve barışçıl bir çözüme ulaşılması konusunda başarısız oldu. 

Sudanlı yazar ve eski diplomat El Ubeyd Ahmed Murawwih, Fokus Plus ile yaptığı söyleşide, hem bölgesel hem de uluslararası düzeydeki diplomatik çabalara rağmen, Sudan'daki savaşın siyasi plandaki çözümüne dair ana hatların henüz netleşmediğini ifade etti. Murawwih'e göre bunun temel nedeni, çatışmanın taraflarının her birinin diğerine karşı net bir zafer elde edememesi ve böylece kendi siyasi gündemini karşı tarafa dayatacak konuma erişememesidir.  

Murawwih, çatışmaların seyrinin büyük olasılıkla, Sudan ordusunun önümüzdeki haftalarda askeri konumunu iyileştirmesi yönünde olacağını da sözlerine ekledi. Ona göre bu durum, Sudan ordusunun kaybettiği bazı bölgeleri geri alması ya da isyancı güçleri birden fazla yerde vurarak bu güçlerin liderlerini geri çekilmeye ya da Sudan ordusuna dayatmaya çalıştıkları koşulları terk etmeye zorlamasıyla gerçekleşebilir.  

Ayrıca Murawwih bu gelişmelerin genel etkisinin, savaş sorununa siyasi bir çözüm bulmak için arabuluculuk yapan uluslararası ve bölgesel güçlerin, isyancılara uzlaşma için daha fazla baskı yapmaları olduğu sonucuna vardı. Savaşın uzamasının isyancı Hızlı Destek Kuvvetleri'nin lehine olmayacağını da ekledi.