Silahlı Hareketler Sahel Ülkelerinin İstikrarını Tehdit Ediyor 

Sahel Kuşağı, on yılı aşkın bir süredir, sınır aşan silahlı terör gruplarının ve organize suç çetelerinin yaygınlaşmasının yanı sıra askeri darbeler ve yenilenen iktidar mücadelelerinin bir sonucu olarak üst üste gelen siyasi ve güvenlik krizlerine (özellikle Burkina Faso, Mali ve Batı Nijer’de) tanık oluyor.  

Bu grupların birçoğunun ortaya çıkışı, Afrika Sahel Kuşağına hâkim olan Batılı güçlere karşı mücadele motivasyonu sonucu 1990’lı yılların başına kadar uzanıyor. Hareketlilik ve yayılma imkanı sağlayan bir araziye sahip çöl bölgesinin, coğrafi doğasının yanı sıra yüksek yoksulluk oranları, yerel halklar arasında yaşanan etnik ve kabilevi çatışmalar bu tür yapılanmaların türemesine yardımcı oldu.  

Mağrip ülkelerinin yanı başında yer alan Afrika Sahel bölgesi, Atlas Okyanusu’ndan Afrika Boynuzu’na (Hint Okyanusu) kadar uzanıyor ve yaklaşık on milyon metrekarelik bir alana yayılıyor. Dış güçlerin sömürmeye çalıştığı maden zengini bir bölge olduğu halde nüfusun çoğunluğu son derece yoksul.  

Afrika Sahel bölgesindeki silahlı hareketler  

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi tarafından daha önce yapılan açıklamalara göre, Sahel bölgesi aşırıcılık ve terörizm açısından dünyanın en tehlikeli bölgelerinden biri.   

BM raporlarına göre, 2023 yılının başından bu yana bölge, çoğunluğu Burkina Faso ve Mali’de olmak üzere 4.600 kişinin ölümüne yol açan 1.800 terör saldırısına sahne olurken, sadece Nijer’de 66 terör eylemi gerçekleştirildi.  

Afrika Sahil ülkelerindeki başlıca silahlı hareketleri sizin için derledik. 

• Boko Haram grubu: 2002 yılında kurulan, Nijerya’nın kuzeyinde faaliyet gösteren ve başlangıçta “Ehlu’s-Sunne li’d-Daveti ve’l-Cihad” (Davet ve Cihat için Ehl-i Sünnet) olarak adlandırılan Nijeryalı bir silahlı örgüt, bölgedeki en aktif hareketlerden biri.  
• Ensaruddin grubu: 2011’de Mali’de kurulan Ensaruddin (Dinin Yardımcıları), Azavad bölgesindeki en büyük aşırılıkçı grup.  
• Nusratu’l-İslami ve’l-Muslimin (İslam’a ve Müslümanlara Destek) grubu: 2017 yılında kurulan grup içerisinde “Ensaruddin”, “Cephetu Tahriri Masina” (Masina Kurtuluş Cephesi), el-Murabitun örgütü ve Cenahu’s-Sahra (Sahra Kanadı) adlı yapılanmalar yer alıyor.  
• İslami Mağrip El-Kaidesi (AQIM): Ocak 2004’te Selefi “ed-Dave ve’l-Kital” (Davet ve Muharebe - GSPC) grubunun adını değiştirerek kuruldu.  
• el-Cihad ve’t-Tevhid (Cihat ve Tevhit) grubu: Ekim 2011’de kuruldu ve Batı Afrika’da faaliyet gösteriyor.  
• Büyük Sahra DAEŞ: Mayıs 2015’te kurulan örgüt Mali, Nijer ve Burkina Faso’da faaliyet gösteriyor.  

Afrika Sahel bölgesi meseleleriyle ilgilenen siyasi analist Mokhtar Ould Cheine, Fokus Plus’a yaptığı açıklamada, Sahel bölgesi 2000 yılı başından bu yana, özellikle Afganistan’daki olaylar ve Irak’ın işgalinden sonra, Afrika’daki bu silahlı hareketlerin faaliyetlerine tanıklık ettiğini belirtiyor. Öte yandan, El-Kaide’nin bu ülkelerde bulunan en önemli örgütlerden biri olduğunu ekliyor.  

Ould Cheine ayrıca, bu silahlı grupların Gine Körfezine ulaşmayı ve Afrika deniz taşımacılığının önemli bölümlerini kontrol etmeyi başarması halinde Afrika için bir tehdit oluşturacağını da ifade ediyor.   

Uluslararası Denizcilik Örgütü tarafından yayınlanan bir rapora göre, 2019 yılının ilk yarısında dünyanın çeşitli denizlerinde meydana gelen insan kaçırma olaylarının yüzde 73’ü ve rehin alma olaylarının ise yüzde 92’si Gine Körfezi’ne kıyısı olan Benin, Togo, Gana ve Kamerun’un karasularında meydana geldi.  

Askeri darbeler Sahel bölgesinde tehdit oluşturuyor   

Ould Cheine, son askeri darbelerin ardından siyasi ihtiraslar ve iktidar mücadeleleri nedeniyle Sahel ülkelerinin bu örgütlerle mücadeledeki rollerini ihmal ettiklerini vurguluyor.   

Son yıllarda, eskiden Fransız sömürgesi olan Afrika ülkelerinde bir dizi askeri darbe meydana geldi. Bunların sonuncusu Nijer Devlet Başkanı Muhammed Bazum’un devrilmesiyle sonuçlanan Nijer darbesi (Temmuz 2023).  

Burkina Faso da Ağustos 2022’de gerçekleşen ilk askeri darbenin ardından aynı yılın ekim ayında iktidara karşı ikinci bir darbeye tanıklık etti. Yine Mali, 2020’de başkent Bamako yakınlarında Cumhurbaşkanı Ibrahim Boubacar Keïta ve bir dizi bakanın gözaltına alındığı bir askeri darbeye tanık oldu.  

Afrika’da yaşananlar, darbelerin bölgedeki terörle mücadele çabalarını zayıflatması ve aşırılık yanlılarının etkisinin genişlemesine yol açması nedeniyle bölgesel ve uluslararası güvenliğin karşı karşıya olduğu en zorlu meydan okumalardan biri niteliğinde. Mali’deki askeri darbenin Mali topraklarının %40’ının aşırılık yanlısı grupların kontrolüne geçmesine neden olması bunun bir göstergesi.  

126 kişinin ölümüne neden olan 9 terör saldırısı 

Nijer’deki son darbe tüm Sahel bölgesi için ciddi sonuçlar doğurdu. Darbe, Nijer’in siyasi ve ekonomik anlaşmalar yaptığı Avrupa Birliği, Fransa ve Amerika Birleşik Devletleri ile imzalanan tüm uluslararası anlaşmaları, özellikle de Fransa’ya uranyum ihracatını ve Avrupa ile yasadışı göçü önlemeye yönelik anlaşmaları tehdit ediyor.   

Darbenin ardından Nijer, göçmen kaçakçılığının önlenmesi ve insan kaçakçılığının suç sayılması konusunda Avrupa Birliği ile yaptığı bir anlaşmayı iptal etti. Ayrıca, Almanya askeri darbenin ardından Nijer’e kalkınma yardımını askıya aldı. AB’nin bölgedeki nüfuzunu kaybedebileceği ve bunun da aşırılık yanlısı grupların gücünü arttırabileceği endişesi söz konusu.  

Öte yandan, Şubat 2023 tarihli bir BM raporuna göre, Libya’da 2011’den bu yana devam eden kaotik durum, kuzey ülkesi Libya’dan güneydeki Sahel ülkelerine yönelik silah akışının artmasına ve aşırılık yanlısı grupların eline geçmesine yol açtı.  

Aşırılık yanlısı grupların konumları, hareket alanları ve yoğunlaşmaları farklılık gösteriyor. Sahel bölgesinin, Afrika kıtasındaki terör eylemlerinin sayısı bakımından ikinci sırada, kurban sayısı bakımından ilk sırada yer alması ciddi bir endişe kaynağı. Bölge, 2023 yılı Temmuz ayı boyunca kıtadaki toplam terör eylemlerinin %26,5’ine denk gelen ve 126 kişinin ölümüne neden olan 9 terör saldırısına tanıklık etti.