Kuveyt Siyasetinde Yeni Dönem: Emir Meşal ve Beklentiler

Kuveyt iç siyasetinde Şeyh Nevvaf  

2006’da 9 ay kadar emirlik yapan Şeyh Saad, 1915-1917 arasında 14 ay kadar eden Şeyh Cabir el-Mübarek’ten sonra en kısa süre görev yapan emir olan Şeyh Nevvaf döneminde Kuveyt siyaseti açısından önemli bir isimdi. 1990-1991 yılları arasındaki Saddam işgali sırasında savunma bakanı olan Şeyh Nevvaf, Kuveyt işgalinin uluslararası basına yansımasında önemli rol oynadı. Ayrıca savunma bakanı olarak işgalin sona ermesi ve işgal sonrası Kuveyt’in savunma politikasının nasıl şekillenmesi gerektiğine dair birçok strateji geliştirdi. Şeyh Nevvaf’ın emirliği döneminde de Kuveyt ve Körfez siyaseti adına birçok ilk yaşandı. İlk olarak 2020’de Emir olan Şeyh Nevvaf 83 yaşında bu göreve gelerek, Körfez’deki en yaşlı yönetici olmuştu. İkinci olarak Kuveyt tarihinde en hızlı veliaht atayan Emir olarak tarihe geçti. Bu anlamda Emir olduktan sonra Şeyh Nevvaf sadece 7 gün sonra bugün Kuveyt Emiri olan Şeyh Meşal el-Ahmed’i veliaht olarak tayin etti. Ayrıca Şeyh Nevvaf Emirliği’nin 14.ayını geçirdikten sonra anayasal görevlerinin birçoğunu parlamentoya devretti. Bu açıdan da Kuveyt siyasetinde bir ilki temsil etti. Şeyh Nevvaf’ı öne çıkaran bir diğer hamlesi, yönetimi boyunca başbakanlık görevine oğlunu atamış olmasıdır. Nitekim bu hamlesiyle Şeyh Nevvaf, Kuveyt Emirleri arasında oğlunu başbakan atayan ilk emir olarak kayda geçti. Diğer emirlere kıyasla daha az ve tatlı bir üslupla konuşmayı tercih eden Şeyh Nevvaf düşük profilli bir şahsiyete sahip olmasından ötürü Kuveyt siyaset sahnesinde istikrarsızlık ortamı yaratan şiddetli muhalefeti dizginledi. Haziran 2022’de yaptığı konuşma ile muhalefetin hükümetle uzlaşmasına, Kuveyt tarihindeki en demokratik seçimlerin tatbik edilmesine ön ayak oldu. Dahası Şeyh Nevvaf’ın muhalefet-hükümet uzlaşısı dışında devletin rejim muhaliflerine yönelik politikasını da yumuşattı. 2021-2023 arası ve hatta vefat etmeden önce de ülke dışındaki ve hapisteki muhaliflerin birçoğunu affeden kararnamelere imza attı. Bunlar arasında en fazla öne çıkanlar seçim ihlalleri nedeniyle mahkûm edilen el-Şammar ve el-Mutayr kabile üyeleri, yönetici aile içerisindeki muhalifler ve Kuveyt Hizbullah’ından isimlerdir. Ayrıca Arap devrimleri dönemindeki protestolara karışmış ve suçlu bulunmuş isimleri de affeden Şeyh Nevvaf, ülkedeki siyasal atmosferin birlik üzerine doğru şekillenmesi adına önemli adımlar attı. Şeyh Nevvaf’ın ülke içi uyumu sağlama noktasındaki son adımı aile içindeki muhalif kesime zeytin dalı uzatması ile oldu. Merhum kardeşi Fahad el-Ahmed’in oğullarının affedilmesi de aile içi uzlaşı ortamının güçlenmesine vesile oldu. Birçok uzmana göre Emir Şeyh Nevvaf’ın bu müsamahakâr ve uzlaşıcı tavrı, onun ‘af emiri’ olarak anılmasını sağladı. Dolayısıyla müteveffa Kuveyt Emiri Şeyh Nevvaf, Kuveyt siyaseti açısından kısa emirlik dönemine rağmen önemli adımlar attı. Şeyh Nevvaf, ülkede yıllar süregelen ve siyasi iç çatışmayı körükleyen birçok bölünmeyi ve gerilimi sonlandırmak, huzur ve istikrar sağlamak adına birçok girişimde bulundu.  Bu doğrultuda, Şeyh Nevvaf döneminde hükümet-parlamento, hükümet-muhalefet, aile içi güç mücadeleleri ve ilişkileri, en azından Kuveyt açısından nispeten sakindi. 

 Emir Meşal dönemi iç ve dış Politika 

Şeyh Nevvaf’ın vefatı sonrası, Kuveyt anayasasının 60. Maddesi uyarınca Veliaht prens Meşal, Kuveyt’in 17. Emiri oldu. 83 yaşında olan Meşal, kariyerinin önemli büyük bir kısmını Körfez ülkelerinin güvenlik ve savunma politikalarını inşa etmekle geçirdi. 1960’ta İç İşleri Bakanlığı’na katılan Meşal 1967-1980 arası albay rütbesiyle Umumi Soruşturmalar Dairesi başkanlığı görevini icra etti. Bu birim Kuveyt Devlet Güvenlik kurumuna dönüştürüldü ve ilk müdür Meşal oldu. Devlet güvenlik şefi rolü sonrası 2004-2017 arasında Ulusal Muhafızlar Başkan Yardımcılığı görevini üstlendi. Ekim 2020’de Veliaht Prens ilan edilen Emir Meşal ülkenin güvenlik bürokrasisine aşina olan bir isim olarak emirliği dönemi daha çok güvenlik politikaları önce çıkabilir.  

Emir Meşal döneminde Kuveyt’in siyaseti Şeyh Nevvaf dönemine benzer şekilde öncelikli olarak iç siyasetle meşgul olma ihtimali oldukça yüksek. Nitekim Meşal, 20 Aralık’ta parlamentoda gerçekleştirdiği yemin töreninde yaptığı 14 dakikalık konuşmasında Kuveyt siyasetinin geleceğine dair çok önemli ipuçları verdi. Ulusal birlik, anayasaya bağlılık ve dış politikada sürekliliğe vurgu yapan Emir Meşal, kamudaki atama ve terfilerde ‘adil’ davranılması gerektiğini ifade etti. 5 Aralık’ta imzaladığı kararname ile devlet kadrolarındaki terfi ve atamaları 3 aylığına dondurdu. Emir Meşal’in konuşmasında öne çıkan bir diğer önemli mesele Şeyh Nevvaf dönemi kurulan hükümetin yerine yeni hükümet kurulmasıydı. Bu anlamda Şeyh Nevvaf’ın oğlu Ahmet Nevvaf’ın başbakanlığındaki hükümetin istifası kabul edildi ve Muhammed Sabah el-Salim (MSS) başbakanlığında yeni hükümet kuruldu. 1955 doğumlu el-Salim kariyeri boyunca daha çok akademi, araştırma, diplomasi ve sivil toplum gibi alanlara odaklamış bir isim. Başbakan olarak atanması Kuveyt iç siyasetinde de bir yeni duruma işaret. Nitekim bu atama, 2003’ten beri kraliyet ailesinin el-Salim kolundan atanan ilk başbakan olması ile dikkat çekiyor. Ayrıca Muhammed Sabah el-Salim Amerika Birleşik Devletleri’nde yüksek lisans ve doktora yapmış ilk başbakan olarak kayda geçiyor. Kuveyt Üniversitesi’nde görev yapmış olan MSS aynı zamanda 1993-2001 arası Kuveyt’in Washington büyük elçiliği görevini de icra etmişti. MSS, 2011 yılında yolsuzlukla mücadele noktasında kararlı bir duruş sergileyerek Başbakan’ın istifa etmesini sağlamış bir isim. Dolayısıyla Emir Meşal ile uyumlu çalışabilecek bir ismin başbakan olarak atanması, hükümet ile yönetici aile arasındaki uyumun hızlanmasını ve istikrarsızlık ortamının ortadan kaldırılma sürecini hızlandırabilir.  

Dış politika bağlamında ise Emir Meşal dönemin Şeyh Nevvaf dönemi gibi düşük yoğunluklu geçebilir. Daha çok iç siyaseti öncelemesi beklenen Meşal döneminde dış politika gündemi ulusal güvenliğe tehditlerle mücadele ve istikrarın sağlanması, Körfez ülkeleri ile sürdürülen dengeli ilişkilerin devam ettirilmesi, ABD-Çin-Rusya gibi küresel aktörlerle Avrupa Birliği gibi örgütlerle devam ettirilen iş birliklerinin derinleştirilmesi, Irak ve İran ile deniz sınırları anlaşmaları imzalayıp ilişkilerin güçlendirilmesi, Arap ve İslam davalarının desteklenmesi ve özellikle Filistin’in desteklenmesi dış politika gündemini meşgul edecek konular arasındadır. Bununla birlikte Emir Meşal döneminde dış politikada radikal bir değişikliğin beklenmediği not edilebilir. Körfez İş Birliği Konseyi üyesi devletlerle yakın ilişkilerin devam edeceği, İran ile diplomatik angajmanın korunacağı, ABD ile askeri ve siyasi ittifakın sürdürüleceği, Filistin’e desteğin artarak devam edip İbrahim Anlaşmaları kapsamında İsrail ile normalleşmeye karşı duruşun kararlı şekilde sürdürüleceği beklenebilir.  

Öte yandan Emir Meşal’in önünde birçok meydan okuma bulunuyor. Bunların ilki Kuveyt’in devlet yapısı ve iç siyasetiyle doğrudan ilintili. Bu anlamda başta devlet kadrolarındaki atıllık durumunu ve adaletsiz atamaların düzeltilmesi geliyor. Diğer bir ifade ile kamu sektörünün yeniden düzenlenmesi ve özelleştirmeler Emir Meşal’in iç siyaset bağlamında ele alacağı ilk konular arasındadır. İkinci olarak ülke içindeki iç siyasi çekişmeler ve kutuplaşmaların sonlandırılması adına adımların atılması bekleniyor. Şeyh Nevvaf döneminde bu yönde birçok adım atılmıştı ve Emir Nevvaf’ın parlamentodaki konuşması da iç siyasi çekişmelerin bitirilmesi adına yeterli iradenin temsil edildiğini ortaya koydu. Hesap verilebilirlik, şeffaflık, adalet gibi kavramlara vurgu yapan Emir Meşal’in Şeyh Nevvaf gibi Kuveyt’te muhalefetle hükümet ve yönetici elit arasındaki süregelen çatışma ve siyasi belirsizlikle mücadeleyi öncelemesi bekleniyor. Son meydan okuma ise dış politika bağlamındadır. Uzun yıllardır sürdürülen dengeli politika ve arabuluculuk siyasetinin korunması beklenmektedir. Fakat başta Gazze’de cereyan eden İsrail-Hamas savaşı olmak üzere bölgesel ve küresel çatışma alanlarındaki yoğunlukların artması Kuveyt’in denge siyasetini zorlayabilir. Bu anlamda Emir Meşal’in kararlı bir liderlik göstermesi ve Kuveyt’i bölgesel ve küresel gerilim atmosferlerinden uzak tutarak ulusal güvenliği koruması beklenmektedir.