Türkiye Kızıldeniz’deki Varlığını Güçlendiriyor mu? 

Ankara ile Cibuti arasında 19 Şubat 2024 tarihinde “iki ülke arasındaki dostluk ve kardeşlik ilişkilerini daha da geliştirmeyi ve bölgesel barış ve istikrara katkıda bulunmayı” amaçlayan askeri eğitim, mali iş birliği ve planlanan yardımların uygulanmasına ilişkin üç anlaşmanın imzalanmasının ardından Türkiye, Afrika Boynuzu ve Kızıldeniz’de etkin bir varlık göstermeyi garanti ediyor.  

Bundan iki gün sonra 21 Şubat’ta Somali Parlamentosu ve Hükümeti, Somali ve Etiyopya arasındaki bölgesel gerilimlerin gölgesinde şubat ayı başında Türkiye ile imzalanan savunma anlaşmasını onayladı.  

Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud’un Parlamentonun ortak oturumu sonrasında yaptığı açıklamaya göre, NATO üyesi olan Türkiye, bu savunma anlaşması kapsamında Somali’nin karasularının savunulmasına ve sorunlu Afrika Boynuzu bölgesinde ülkenin deniz kuvvetlerinin yeniden düzenlenmesine yardımcı olacak.  

Parlamento oturumunun ardından konuşan Somali Başbakanı Hamza Abdi Berri ise anlaşmayı “tarihi” olarak nitelendirerek, yetkililerin “terörizm, korsanlık, yasadışı balıkçılık ve ülke kıyılarına yönelik her türlü dış ihlal veya tehdidi” önlemesine yardımcı olacağını söyledi.  

İki Afrika ülkesi ile iş birliğinin güçlendirilmesi   

Türkiye, Cibuti ile ticaret, eğitim ve altyapı gibi çeşitli alanlarda iş birliği yapıyor. Örneğin Türkiye, Cibuti’de Ambouli Dostluk Barajı ve ülkenin en büyüğü camisi olan II. Abdülhamid Camii gibi birçok proje inşa etti. Ayrıca Cibuti’ye öğrenci bursları, insani ve askeri yardımlar sağladı.  

Haziran 2022’de ise Türk hükümeti Cibuti’ye Bayraktar TB2 silahlı insansız hava araçlarını teslim etti. Bunlar ilk kez Cibuti’nin bağımsızlığının 45. yıldönümü vesilesiyle düzenlenen bir askeri geçit töreninde sergilendi.  

Nüfusu bir milyondan az olan bu küçük Afrika Boynuzu ülkesi, küresel ticaret ve güvenlik için hayati önem taşıyan Kızıldeniz’deki Babü’l-Mendeb Boğazı’nın girişindeki konumu sayesinde Ankara’nın Afrika Boynuzu’ndaki stratejik ortağı.  

Türkiye ile Cibuti arasındaki anlaşma, Somali ile imzalanan benzer bir savunma ve güvenlik anlaşması ile birlikte imzalandı. On yıl sürecek olan anlaşma kapsamında Türkiye, Somali Deniz Kuvvetleri’ne eğitim ve ekipman sağlayarak Somali’nin deniz kaynaklarını ve karasularını çeşitli tehditlere karşı korumasına olanak tanıyacak. 

Anlaşma özellikle Türkiye’nin, deniz kaynaklarının bolluğuyla bilinen Somali münhasır ekonomik bölgesinden elde edilen gelirlerin yüzde 30’unu elde etmesini ve Ankara’nın Somali karasularını yönetimi ve savunması ile Somali deniz kuvvetlerinin eğitimi konusunda tam yetkili olmasını öngörüyor.  

Türkiye Somali’nin balıkçılık, turizm ve enerji alanlarındaki muazzam potansiyelini kullanmasına yardımcı olacağından, anlaşma aynı zamanda iki ülke arasındaki ekonomik kalkınma ve ticari ilişkileri de canlandıracak.  

Çalkantılı koşullarda anlaşma   

Somali Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud, ülkesinin söz konusu anlaşmayı onaylamasının ardından gazetecilere yaptığı açıklamada, anlaşmanın Etiyopya’ya veya başka bir ülkeye yönelik düşmanca bir amacı olmadığını söyledi.  

İki ülke arasında ortak bir deniz gücü oluşturulacağını açıklayan Mahmud, bu güçlerin Somali sularını 10 yıl gibi bir süre boyunca koruyacağını ve deniz kaynaklarının geliştirilmesine katkıda bulunacağını belirtti.   

Ancak imzalanan bu anlaşma, bağımsızlığı Somali tarafından tanınmayan ayrılıkçı bir bölge olan Somaliland bölgesel yönetimi ile Addis Ababa hükümeti arasında imzalanan ve Etiyopyalıların Somaliland kıyıları üzerinden Kızıldeniz’e erişimine izin veren mutabakat zaptının ardından Somali ile Etiyopya arasında yaşanan sert gerilimlerle eş zamanlı gündeme geldi. 

SETA Türkiye-Afrika İlişkileri Araştırmacısı Dr. Tunç Demirtaş Somali hükümetinin bu anlaşmayla Etiyopya’ya üstü kapalı mesajlar gönderdiğini belirterek, Etiyopya’nın Mogadişu yönetimiyle uluslararası hukuka uygun ve Somali’nin toprak bütünlüğüne saygılı bir şekilde iyi iletişim kurması halinde Somali ile anlaşabileceği görüşünde.  

Ancak Demirtaş’a göre bu aşamada en önemli mesaj, Etiyopya’nın Somali’de bir liman veya askeri üs istemesi halinde, planlama ve istişarenin Somali hükümetiyle birlikte yapılması gerektiği gibi görünüyor.  

Ortak çıkarlar   

Demirtaş devamla, “Ankara ve Mogadişu yönetimleri arasında imzalanan anlaşma sadece Somali’nin güvenliği için değil, bölgesel barış için de önemli. Dikkat çeken önemli bir husus, Somali’deki Türk varlığının halk ve resmi makamlar tarafından kabul görmesi. Bu durum Türk varlığına meşruiyet kazandırıyor” diye belirtiyor.  

Demirtaş ayrıca, Afrika Boynuzu’nun en önemli iki ülkesi olan Somali ve Etiyopya’nın çatışma ve çekişme yerine barış ve huzura olan ihtiyacı bağlamında, Türkiye’nin Etiyopya ile de iyi ilişkilere sahip olmasının iki müttefiki birbirine yakınlaştırmak için önemli bir avantaj teşkil ettiğini sözlerine ekledi.  

Öte yandan, Somali ve Cibuti ile yapılan anlaşmalar, Hindistan, Orta Doğu ve Avrupa arasındaki ekonomik koridordan dışlandıktan sonra yeni ticaret fırsatları arayan Ankara için Kızıldeniz’in girişinde ön sıralarda yer almak açısından hayati önem taşıyor. Hindistan-Orta Doğu-Avrupa Ekonomik Koridoru (IMEC) projesi, geçtiğimiz Eylül ayında Yeni Delhi’de düzenlenen G20 zirvesinde başlatılmıştı.