Afrika Küresel Enerji Pazarında Önemli Bir Oyuncu Olacak Mı?

Afrika kıtası, özellikle batı bölgelerinde, son yıllarda umut verici petrol ve doğalgaz keşiflerine tanık oldu. Enerji kaynakları ve tedarik hatları üzerinde rekabetin yoğunlaşması, Ukrayna’da süregelen savaş sonucu küresel enerji haritasının değişmesi ve Çin ile Amerika Birleşik Devletleri arasında artan gerilim, sonuç olarak Afrika’ya küresel enerji pazarında artan bir önem kazandırdı.  

Bazı tahminler, özellikle Afrika kıtasının Batı Avrupa ülkelerinin enerji pazarlarına yakınlığı göz önüne alındığında -her ne kadar Afrika’nın Körfez ve Rusya’daki geleneksel üreticilere alternatif olma ihtimalinin düşük olsa da- kıtadaki enerji kaynaklarına ilişkin son keşiflerin, enerji piyasalarındaki dengeyi tamamen değiştirebileceğini öne sürüyor.   

Küresel enerji haritasında görünürlük  

 Batı Afrika’da yapılan son keşifler, Afrika’nın küresel enerji piyasasındaki önemini artırdı. Artık Nijerya, Angola, Cezayir ve Libya dünyanın en büyük 20 petrol üreticisi arasında konumlanıyor. Yine Cezayir, Mısır ve Nijerya da dünyanın en büyük 20 doğalgaz üreticisi arasında yer alıyor. Son yirmi yılda ise diğer Afrika ülkelerinin de petrol ve doğalgaz üreticileri listesine katılmasıyla toplam ülke sayısı 19’a ulaştı. 

 Afrika’daki yeni petrol ve doğalgaz keşiflerinin çoğu, Gine Körfezi’ni çevreleyen batı bölgesinde, özellikle Senegal, Fildişi Sahili, Gana, Nijerya, Angola ve Gabon gibi ülkelerde yoğunlaşıyor. Bilindiği gibi Doğu Afrika da, Mozambik ve Tanzanya gibi ülkelerde önemli enerji keşiflerine tanık oldu.  

 2014 yılında Ukrayna krizinin patlak vermesinden bu yana, Afrika kıtasında petrol ve doğalgaz sahalarının araştırılması veya geliştirilmesi alanında faaliyet gösteren enerji şirketlerinin sayısının artmasına da katkıda bulundu. Şu anda 55 Afrika ülkesinden 48’inde faaliyet gösteren yaklaşık 200 şirket bulunuyor.  

 Çevre araştırma grubu Urgewald tarafından hazırlanan rapor, Afrika’da petrol ve doğalgaz aramalarına yapılan sermaye yatırımlarının 2020 yılındaki 3,4 milyar dolara kıyasla 2022 yılında önemli ölçüde artarak yaklaşık 5 milyar dolara ulaştığını gösterdi. Urgewald’a göre Afrika’da doğalgaz arama ve kefişlerine ayrılmış yeni altyapının yüzde 89’unun Avrupa ve Asya’ya doğalgaz ihraç etmek için inşa edildiği tahmin ediliyor. McKinsey & Company ise Afrika’daki petrol ve doğalgaz kaynaklarına olan talebin 2040 yılına kadar yaklaşık yüzde 30 oranında güçlü bir şekilde artacağını öngörüyor. Geleceğe yönelik düşük karbonlu enerji eğilimi, özellikle son zamanlarda LNG üretimi ve ihracatı haritasında ortaya çıkan Afrikalı doğalgaz üreticisi ülkeler için yeni kapılar açabilir.  

Son on yılda Afrika, dünya çapında yeni doğalgaz keşiflerindeki payının %40 oranında artışına tanık oldu. Mevcut verilere göre, Afrika ülkelerinin yaklaşık yarısı kanıtlanmış doğalgaz rezervlerine sahip. Bu da Afrika kıtasının dünyanın toplam doğalgaz rezervlerinin yaklaşık % 9’una ve doğalgaz üreticilerinin yaklaşık %6’sına sahip olduğu anlamına geliyor.  

 Afrika gazı, dünyanın en hızlı büyüyen enerji kaynağı kabul ediliyor. Afrika’nın doğalgaz üretimi 2011-2019 arası dönemde yıllık ortalama %4,2 artarken, 2022 yılında kıtanın toplam doğalgaz üretimi 2021 yılına göre %3,43 arttı. Afrika kıtasında faaliyet gösteren enerji şirketleri, 2035 yılına kadar yılda 87 milyon ton üretim kapasitesine sahip yeni LNG üretim tesisleri geliştirme arayışında. Bu da mevcut LNG tesislerinin üretim kapasitesinde %116’lık bir artış anlamına geliyor.   

Afrika kıtasının en büyük doğalgaz rezervi: Nijerya  

 Afrika’nın doğalgaz rezervlerinin 2021 yılında 17,56 trilyon metreküpü aştığı tahmin ediliyor; Tahminlere göre Rusya’nın 2020 yılındaki kanıtlanmış doğalgaz rezervlerinin (37,4 trilyon metreküp) neredeyse yarısına eşdeğer. Rezervlerin çoğu kıtanın kuzeyinde (Libya, Cezayir ve Mısır) ve Gine Körfezi’nin batısında (Nijerya, Angola, Kongo Cumhuriyeti ve Gabon) yoğunlaşıyor. Nijerya, tahminlere göre 5,6 trilyon metreküplük kaynağıyla Afrika kıtasının en büyük doğalgaz rezervine sahip.   

 Petrol konusunda ise Afrika’nın küresel petrol üretimindeki payının 2010 yılında %12,3’ten 2022 yılında %10’a düşmesine paralel olarak British Petroleum, Exxon Mobil ve Shell gibi bazı uluslararası şirketlerin Afrika’daki petrol kaynaklarını geliştirme çabalarını azaltmasına rağmen, birçok yabancı şirket hala kıtadaki petrol keşiflerini artırmak için rekabet ediyor. Bunun başlıca nedeni, Afrika’nın doğalgaz üretiminin üçte birinden fazlasının petrolle ilişkili olması. Dolayısıyla bu şirketler, 2030 yılına kadar üretim kotalarına yaklaşık 15,8 milyar varil petrol eklemeyi hedefliyor.  

 Afrika’daki ham petrol üretiminin günde 10 milyon varil olduğu tahmin ediliyor, kabaca Suudi Arabistan ile aynı seviyede ve küresel petrol üretiminin yüzde 10’unu oluşturuyor. Kıtanın kanıtlanmış petrol rezervlerinin, dünyanın toplam petrol rezervlerinin yüzde 12’si olduğu tahmin ediliyor.  

 Afrika’nın petrol üretiminin çoğu kıtanın kuzey ve batısında yoğunlaşıyor. Nijerya, Angola, Cezayir ve Libya, Afrika’nın petrol üretiminin en büyük payını kontrol ediyor. Libya, 48,36 milyar varil petrolle kıtanın en büyük petrol rezervlerine sahipken, ardından kıtanın petrol rezervlerinin yaklaşık yüzde 85’ini oluşturan Nijerya, Cezayir, Mısır ve Angola onu izliyor.  

 Son keşiflerin önemi  

 Batı Afrika bölgesi, son petrol ve doğalgaz keşiflerinde önemli bir merkez konumunda. Kıtada son beş yılda yapılan keşiflerin %60’ını oluşturuyor ve toplam doğalgaz keşiflerinin yaklaşık 50 trilyon fit küp olduğu tahmin ediliyor.  

 Mayıs 2017’de BP, Amerikan Kosmos Energy ile iş birliği içinde, Senegal kıyılarında 15 trilyon fit küp olarak tahmin edilen önemli bir doğalgaz keşfi yapıldığını açıkladı. 2019’da İtalyan Eni firması tarafından yapılan aramalar, Gana’da 550 ila 650 milyar fit küp arasında tahmin edilen önemli doğalgaz rezervleri bulunduğunu gösterdi. 2021’de BW Energy firması Gana’da önemli keşifler yapıldığını duyurdu. Eni firmasının Fildişi Sahili’ndeki aramaları da, ilk tahminlere göre 1,5 milyar ila 2 milyar varil petrol ve 1,8 ila 2,4 trilyon fit küp arasında petrolle ilişkili doğalgaz bulunduğunu gösterdi. 2011 yılında Nijer’de yapılan ilk petrol keşfinden bu yana, ülke peş peşe önemli petrol ve doğalgaz keşiflerine tanık oldu. 2011-2019 döneminde Nijer’in enerji sektörü ülke ekonomisine 2 milyar dolardan fazla katkı sağladı. Nijer, petrol üretimini 2023’ün sonuna kadar günde 20 bin varilden 110 bin varile çıkarmayı hedefliyor. Nijer’in kanıtlanmış petrol rezervlerinin yaklaşık 3,8 milyar varil, doğalgaz rezervlerinin ise 34 milyar metreküp olduğu tahmin ediliyor.   

Dev enerji rezervleri bulunabileceği beklentilerini temel alan bazı uluslararası enerji şirketleri, Batı Afrika’da petrol ve doğalgaz üretimi geçmişi olmayan ülkelerin açık deniz havzalarında sondaj yapma eğiliminde. Eylül 2022’de Kanadalı petrol şirketi Zenith Energy, Benin Cumhuriyeti’ne bir teklif götürerek ülke kıyılarına yakın bir açık deniz sahasında petrol ve doğalgaz arama lisansı için başvurdu. 2017 yılında Fransız Total Energies şirketi, Gine hükümeti ile ülke kıyılarında petrol ve doğalgaz aramak için bir sözleşme imzaladı ve bunun Batı Afrika ülkesinin enerji sektörünü yeniden şekillendirmede rol oynayacağını öngördü.  

 Çıkarılabilir doğalgaz rezervleri 100 trilyon fit küpe ulaştı 

 Moritanya’nın da bu alanda önemli gelişmelere tanık olması bekleniyor. 2019 yılından bu yana Amerikan, İngiliz ve Fransız şirketleri tarafından yürütülen arama çalışmaları sonucunda Moritanya’nın çıkarılabilir doğalgaz rezervleri artık 100 trilyon fit küpe ulaştı. Bu sayede ülke, doğalgaz rezervleri açısından Afrika’nın en büyük yedi ülkesi arasında yer alabilir.  

 Güneyde ise Namibya son iki yılda doğalgaz ve petrol keşiflerinde en umut verici ülkelerden biri olarak öne çıktı. Şubat 2022’de Total Energies ve Qatar Power firmaları, Namibya’da 8 bin kilometrekareden fazla derin suyu kapsayan Blok 2913B sektöründeki Venüs bölgesinde önemli bir hafif petrol ve petrolle ilişkili doğalgaz keşfi yaptı. Daha önce Ocak 2022’de İngiliz Shell firması, Graff-1 sondaj kuyusunda büyük miktarlarda petrol ve doğalgaz bulunduğunu duyurdu. Namibya’nın 11 milyar varil petrol ve 2,2 trilyon fit küp doğalgaz rezervine sahip olduğu tahmin ediliyor.   

 Benzer şekilde, Doğu Afrika da önemli enerji keşiflerine tanık oluyor. Örneğin, kanıtlanmış gaz rezervleri açısından Afrika’da, Nijerya ve Cezayir’in ardından üçüncü sırada yer alan Mozambik’in dünyanın en büyük on doğalgaz ihracatçısından biri olması bekleniyor.

Tanzanya, petrol ve doğalgazda önemli yeni keşifler yaptı ve kanıtlanmış doğalgaz rezervlerini 57 trilyon fit küpün üzerine çıkardı. Afrika ülkesi, siyasi ve yasal engeller nedeniyle ilk olarak 1974 yılında keşfedilen doğalgazdan yararlanmakta geç kalmış olsa da, 2017 yılı sonunda doğalgaz üretimi yılda yaklaşık 110 milyar fit küpe ulaştı.  

 Petrol ve doğalgaz sektörüne yeniden odaklanan Tanzanya, yılda 10 milyon ton sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) üretimi gerçekleştirmeyi hedefliyor. Uganda’nın da toplam rezervlerinin 1,4 milyar varili çıkarılabilir olmak üzere 6 milyar varil petrol olduğu tahmin ediliyor. Bu da ülkenin Doğu Afrika’da bir petrol üreticisi olmasının önünü açıyor.  

 Kenya ise 2019 yılında, mütevazı bir miktar olan ilk ham petrol sevkiyatını (200 bin varil) ihraç etti. Ancak Kenya, ilk tahminlere göre 4 milyar varilden fazla çıkarılabilir petrol rezervleriyle, Güney Sudan’dan sonra petrol ihracatçıları arasına katılan ikinci Doğu Afrika ülkesi oldu.

Kaynak: AlAraby Siyasi Araştırmalar ve Çalışmalar Merkezi