Körfez Ülkelerinde Veraset Sistemleri ve Ortadoğu Siyasetindeki Rolü

Körfez Arap ülkeleri, bölgenin atmosferine ve tarihine uygun, Körfez halkları tarafından kabul edilen, kendi tarihi geleneklerine sahip sistemlerle yönetilmektedir. Veraset yoluyla yönetilseler de her körfez ülkesinde iktidarın geçiş mekanizması farklı işler. 

Suudi Arabistan monarşiyle yönetilirken, BAE liderini federal bir konsey aracılığıyla seçer veya Kuveyt anayasası, hükümetin onayını şart koşar. Bu farklılıklar her ülkenin doğasıyla uyumludur ve Arap ülkelerinin siyasi krizlerle sarsıldığı bir dönemde bile, Körfez ülkelerinin istikrarına katkı sağlamıştır.   

Anayasal Emirlik: Kuveyt  

Aralık 2023'te, Emirlik Divanı, Kuveyt Emiri Şeyh Nevvaf el-Ahmed el-Cabir es-Sabah'ın vefat ettiğini duyurdu. Kuveyt Veliaht Prensi ve aynı zamanda merhumun kardeşi olan Şeyh Meşal el-Ahmed el-Cabir es-Sabah Kuveyt Anayasası'na göre iktidara geçti.  

Kuveyt Anayasası'nın dördüncü maddesi, Kuveyt'in Şeyh Mübarek es-Sabah'ın soyundan gelen bir emirlik olduğunu belirtir. Ülkenin emirlik makamı boşaldığında, veliaht prens emirliği devralır ve bir yıl içinde kendi veliaht prensini atamakla yükümlüdür. Veliaht prens, Emir'in kararıyla atanır ve Kuveyt Ulusal Meclisi, üye çoğunluğunun onayıyla veliaht prensi onaylar.  

Meclis, Emir tarafından atanan veliaht prensi reddederse, Emir ‘in Meclis'e en az üç aday önermesi gerekir ve Meclis bu adaylardan birini onaylar. Kuveyt Devleti'nin yasama organı olan Ulusal Meclis, anayasal veraset sistemine göre yönetilir ve beş seçim bölgesine dağıtılmış 50 üyeden oluşur. Meclis, ülkenin emirini onaylar, yasaları çıkarır, devlet yetkililerini sorgular ve gerektiğinde güvenoyunu geri çeker.  

Sultanlık sistemi: Umman 

Umman'da hüküm süren aile meclisi, Sultan Kabus bin Said’in vefatından sonra, Sultan’ın meclise yazdığı mesaja dayanarak, yeni “Sultan” olarak Heysem bin Tarık’ı seçti.  

Umman Anayasası, hükümdarlığın Ebu Said ailesinin erkekleri arasında veraset yoluyla geçtiğini belirtir ve ülkenin sultanının Ummanlı Müslüman bir baba ve annenin meşru çocuğu olması gerektiğini şart koşar.  

Sultan'ın ölmeden önce, kendisinden sonra gelecek sultan için öneri içeren bir vasiyet yazması gerekir. Sultanlık makamının boşalmasından sonraki üç gün içinde Savunma Meclisi, Aile Meclisi’ni toplar ve Sultan'ın vasiyetini okur. Aile Meclisi, yeni Sultan'ı seçer. Ancak, Savunma Meclisi, Aile Meclisi tarafından seçilen yeni Sultan konusunda anlaşamazsa, Savunma Meclisi Sultan'ın mesajında işaret ettiği kişiyi “Sultan” olarak onaylar.  

Sultan Heysem bin Tarık’ın 2021'de yaptığı anayasa değişikliğiyle, Sultan'ın seçilme sistemi değişti. “Veliaht Prenslik” pozisyonu tanımlandı. Bu değişikliklere göre, Sultanın en büyük oğlu Veliaht Prens olarak atanır, ancak sultanın çocuğu yoksa taht sultanın en büyük ağabeyine ve onun en büyük oğluna geçer. Bu değişikliklerden sonra, veliahtlık sistemi Körfez ülkelerinde yaygın hale gelerek Umman'ın kendine özgü seçim yöntemiyle öne çıktığı özel durum sona erdi. Yapılan anayasa değişikliğinin ardından Sultan Heysem, oğlu Zi Yezen’i saltanatının ilk veliahtı olarak atadı.  

“Kralliyet” ve “Biat” sistemi: Suudi Arabistan  

Kral Selman bin Abdulaziz es-Suud, 2015 yılında kardeşi Abdullah bin Abdulaziz es-Suud'un ölümünden sonra tahta çıktı.  

Suudi Anayasasına göre, Suudi Arabistan'daki yönetim sistemi es-Suud ailesine dayanan monarşidir. İktidardaki aile üyelerinden seçilmiş “biat heyeti”, krallık makamının boşalması halinde veliaht prense “itaat ve bağlılığını” bildirirek, “Kral”ı onaylar. Kral, bir veliaht prens seçer ve onu onaylaması için Biat Heyeti’ne sunar. Biat Heyeti, kralın tekliflerine itiraz ederse veliaht prensi kendisi seçer.   

Emirlik sistemi: Katar  

Emir Tamim bin Hamad es-Sani, babası Hamed bin Halife es-Sani'nin tahtı bırakmasının ardından 2013'te yönetimi devraldı.  

Katar Devleti, es-Sani ailesine dayalı bir veraset sistemiyle idare edilir. Katar Anayasası'na göre, yönetim Emir tarafından aday gösterilmiş oğullarından birine geçer. Ancak Emir’in oğlu yoksa, aileye danışarak veliaht atar ve veraset yeni veliaht çocuklarına geçer. Veliaht Prens'in Katarlı bir Müslüman olması ve Müslüman bir anneden doğmuş olması gerekir.   

Birleşik Arap Emirlikleri federal sistemi  

Şeyh Halife bin Zayed en-Nehyan'ın ölümünden sonra, Birleşik Arap Emirlikleri Yüksek Konseyi 2022'de Muhammed bin Zayed en-Nehyan'ı seçti.  

Ebu Dabi, Dubai, Şarika, Acman, Ümmü'l-Kayveyn, Fucayra ve Resü'l-Hayme'den oluşan yedi emirlik, federasyon devleti Birleşik Arap Emirlikleri'ni oluşturur ve başkenti Ebu Dabi'dir.  

Emirlikler, 5 federal otoriteden oluşur; bu otoritelerin başında Yüksek Konsey gelir. Devlet başkanını ve yardımcısını, her emirlikten bir temsilcinin bir araya gelerek oluşturduğu konsey üyeleri arasından seçer. Diğer otoriteler, Bakanlar Kurulu aracılığıyla yürütme işleriyle, Federal Ulusal Konsey aracılığıyla yasama işleriyle ve Federal yargı aracılığıyla yargı işleriyle ilgilenir. Başkan, federasyonun birincil karar merciidir.  

Anayasal monarşi: Bahreyn 

1999'da Şeyh İsa bin Selman el-Halife'nin yerine vefatının ardından, yönetim oğlu Şeyh Hamad bin İsa el-Halife'ye geçti. Bahreyn, anayasal monarşi ve veraset yoluyla yönetilen bir krallık sistemine sahiptir. İktidar, babadan en büyük oğula veya kralın diğer çocuklarından uygun gördüğü birine geçer.   

2002'de Bahreyn Anayasasıyla Bahreyn Meclisi kuruldu ve bu, prenslikten anayasal monarşiye geçişin bir yansımasıydı. Bu meclis, Bahreyn halkı tarafından seçilen 40 üyeden oluşan yasama organıdır. Yasaları çıkarır, uygulamasını izler, hükümeti denetler, yetkilileri sorumlu tutar ve gerekli durumlarda güvenoyunu çeker.