İran'da Yüzyıllardır Kullanılan Yeraltı Su Kanalları Artık Turistleri Ağırlıyor

Ülkenin orta bölgesinde yer alan ve etrafı çöllerle kaplı Yezd şehri, kendine has birçok özelliğe sahip. Tarihi kentin çöl ortasında bulunması ve bölgede suyun azlığı nedeniyle yöre halkının içme suyu ihtiyacının karşılanması sorunu hep gündemde.

Çevre bölgelerdeki yer altı sularını yer üstüne çıkarmanın zorluğunun yanı sıra uzun mesafeli çöl ortamında suyun kaybolmadan kente taşınması bölge insanının farklı arayışlara girip çözüm bulmasını beraberinde getirmiş.

Bölge halkı, suyu yeryüzüne çıkarmak yerine yer altına kazınan tüneller aracılığıyla kente taşımayı tercih etmiş. Yörede “Genat” diye adlandırılan bu yer altı su kanalları yüzlerce yıl bölge insanının su ihtiyacını karşıladı.

Uçakla kente gelinirken büyükçe köstebek yuvalarını andıran sıralanmış şekilde onlarca yer şekli ziyaretçilerin dikkatini çekiyor. İlk bakışta anlam verilemeyen bu şekiller, yer altından kazılan ve yer yer 40 metre derinliği sahip su kanallarının bacalarını teşkil ediyor.

Su kanallarının yaklaşık her yüz metresinde bir baca bulunuyor. Bu bacalar, hem tünelin havalandırılması hem de suyun akışı için gerekli basıncın sağlanması açısından önem arz ediyor.

Kanalların yerin derinliklerinde ve zeminin daha sert olması nedeniyle de kumlu zeminde yaşanan su kaybı, burada minimuma iniyor ve su soğuk kalıyor.

Yaklaşık 70 kilometre uzağındaki dağlardan başlayan tüneller, kentin içinden geçiyor. Su yeryüzüne çıkmadığı için bölge halkı, kazılan büyükçe tüneller ve merdivenler aracılığıyla kanallara inip yüzyıllar boyunca ihtiyacını karşılamış.

Dağlardan kente doğru derinliği azalan kanallardan akan suyun ihtiyaç fazlası ise daha güney bölgelerde yeryüzüne çıkarak başka noktaların su ihtiyacı ve bazı yerlerde tarımda kullanılıyor.

Modern dönemlerde pompalama sisteminin gelişmesi, su borularının döşenmesi ve İsfahan’da bulunan Zayenderud Nehri'nden suyun Yezd’e taşınması ile önemi azalan bu su kanalları, sayıları azalmakla birlikte hala çalışıyor.

Eskisi kadar kullanılmayan kanallar zaman içinde oluşan sellerin toprağı taşıyıp bacalardan kanalları doldurması nedeniyle çoğu kapanmış durumda.

Turistlere hizmet veriyor

Kentin merkezinde bulunan yer altı su kanalları ise artık turistik ziyaretler için açık tutuluyor ve her gün yüzlerce turist bu kanallara inerek geziyor.

Kente gelen ziyaretçiler, insanların su çektiği yer ile suyun farklı kanallara aktarıldığı ambar bölgesini görmenin yanı sıra bir buçuk metre yüksekliğe sahip uzunca kanalda da yürüme fırsatı buluyor.

Su kanallarına ilişkin açıklamada bulunan Zarç Su Kanalı Müdürü İbrahim Kazımnejend, söz konusu kanalın turistlerin gezip görebilmesi için restore edildiğini belirtti.

İnsanların yüzyıllar boyunca Zarç’ın suyundan faydalandığını belirten Kazımnejend, “Bulunduğumuz Zarç Kanalı tarihi Yezd şehrinin 30 metre altında bulunuyor. Bu kanal, 72 kilometre uzunluğa sahip ve bu özelliği ile dünyanın en uzun yer altı su kanalı olarak UNESCO tarafından kayıt altına alındı” dedi.

Zarç’ın iki bölümden oluştuğunu aktaran Kazımnejend, 30 kilometre ve 42 kilometrelik kanalların toplamda 72 kilometre uzunluğa sahip olduğunu söyledi.

Zarç’ın 3 yıl önce İranlı ve yabancı turistlerin gezebilmesi için yeniden açıldığını belirten Kazımnejend, “İlhanlılar döneminden kalan bu kanal, 800 yıllık geçmişe sahip. Gece gündüz burası açık ve gezilebilir durumda” diye konuştu.

Tarihi su kanallarını görmek için Elborz eyaletinden gelen Mahmud Nesiri de “Su kanallarını görmek için ilk defa Yezd’e geldim. Nasıl bir şey olduğunu merak ediyordum. Bin yıl önce nasıl yapmışlar burayı, benim için ilginç bir şey. Geldim ve görmekten zevk aldım. Güzel oldu, iyi bir tecrübe oldu. Herkesin görmesini tavsiye ederim” ifadelerini kullandı.

Feride Necati ise Kerec kentinden Yezd’e geldiğini belirterek, “Tarihi yerlere gittiğimde oranın tarihini eski insanlarla yaşıyormuşum gibi hissediyorum. Duvarlar, yapılar ve yollarda tarihi kokuyu duyuyorum. İran’ın tüm tarihi yerlerini görmek istiyorum” şeklinde konuştu.

Necati, tarihi su kanalını görmenin güzel bir deneyim olduğunu ifade ederek, “Kanalı görmek ilginç bir deneyim oldu. Kanalda suyun içinde yürümek çok iyiydi. Önceden yeraltı su kanalının ne olduğunu bilmiyordum. Şimdi bilgi sahibi oldum” dedi.