2 Mart’ta Suriye Cumhurbaşkanı Ahmed El-Şara, anayasal bildiri taslağını hazırlamak üzere özel bir komite oluşturulduğunu duyurdu. Komiteye, Suriye halkı ve sivil toplum kuruluşları tarafından olumlu karşılanan isimler dahil edildi. Yapılan çalışmalar sonucunda 13 Mart Perşembe günü, Cumhurbaşkanı El-Şara tarafından 5 yıllık geçici anayasa onaylanarak ilan edildi.

Anayasanın hazırlanmasında, 2025 yılı başında başlatılan ulusal diyalog süreci kapsamında Suriye'deki tüm kesimlerle gerçekleştirilen görüşmelerin ve 25 Şubat’ta düzenlenen Ulusal Diyalog Konferansı'nda dile getirilen taleplerin dikkate alındığı vurgulandı.

Ancak geçici anayasanın ilan edilmesiyle birlikte tepkiler de gecikmedi. PYD'nin kontrolündeki Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi, Cumhurbaşkanı Ahmed El-Şara tarafından imzalanan anayasal bildiriyi eleştirerek, bunun Suriye'nin çeşitliliğine uygun olmadığını ve Baas Partisi yönetim anlayışına benzediğini savundu.

Peki, geçici anayasa hangi maddeleri içeriyor, Cumhurbaşkanına hangi yetkileri veriyor ve PYD neden rahatsız? 

Geçici Anayasanın Öne Çıkan Maddeleri:

Anayasal bildiri, geçmişte Suriye'de yasama, yürütme ve yargı arasındaki ayrımın yeterince korunmadığını vurgulayarak, yeni sistemde mutlak bir güçler ayrılığı ilkesinin benimsendiğini ifade etmektedir. Daha önce Suriye halkının, Cumhurbaşkanı’nın yetkilerini aşırı kullanmasından zarar gördüğüne dikkat çekilerek, bu durumun önüne geçilmesi amaçlanmaktadır.

Devlet Kimliği ve Yönetim Sistemi: Suriye, bağımsız ve egemen bir devlet olarak tanımlanmış, bölünmez bir coğrafi ve siyasi bütünlük vurgulanmıştır. Güçler ayrılığına dayalı bir yönetim benimsenerek, vatandaşların özgürlük ve onurunun korunması hedeflenmiştir.

Din, Dil ve Başkent: Cumhurbaşkanının dininin İslam olduğu, İslam fıkhının yasaların temel kaynağı sayıldığı, ancak inanç özgürlüğünün korunduğu belirtilmiştir. Arapça resmi dil, Şam ise başkent olarak kabul edilmiştir.

Ulusal Birlik ve Toplumsal Barış: Ülkenin toprak bütünlüğünü tehdit eden ayrılıkçı çağrılar ve dış müdahale talepleri suç olarak tanımlanmıştır. Tüm Suriyeliler için kültürel çeşitlilik ve dil hakları güvence altına alınırken, toplumsal istikrarın sağlanması ve şiddet çağrılarının engellenmesi vurgulanmıştır.

Haklar ve Özgürlükler: Vatandaşlara geniş kapsamlı temel haklar tanınmıştır. İfade, basın, seyahat ve siyasi katılım özgürlüğü, adil yargılanma hakkı, işkence ve zorla kaybettirmenin yasaklanması gibi insan hakları açıkça güvence altına alınmıştır. Suriye’nin taraf olduğu uluslararası insan hakları sözleşmeleri anayasal bildirinin ayrılmaz bir parçası sayılmıştır.

Geçiş Dönemi Yönetim Modeli: Beş yıl sürecek geçiş döneminde yasama yetkisi Halk Meclisi’ne, yürütme yetkisi Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu’na verilmiştir. Meclis üyelerinin üçte biri Cumhurbaşkanı tarafından atanırken, geri kalanı belirli kurullar tarafından seçilecektir. Halk Meclisi, yasama sürecini tek başına ve tamamen yürütme yetkisine sahip olacaktır. Yargının bağımsızlığı korunacak, yeni bir Anayasa Mahkemesi kurulacaktır. Cumhurbaşkanına yalnızca Ulusal Güvenlik Konseyi’nin onayıyla olağanüstü hal ilan etme yetkisi tanınmıştır.

Adalet ve Geçiş Süreci: Olağanüstü yasalar ve hukuksuz mahkeme kararları iptal edilecektir. Savaş suçları ve insanlığa karşı işlenen suçlar cezasız kalmayacak, mağdurların katılımına dayalı bir adalet mekanizması oluşturulacaktır. Eski rejimin liderlerinin yüceltilmesi veya suçlarının inkar edilmesi yasaklanacaktır.

Cumhurbaşkanına Verilen Yetkiler ve Güçler Ayrılığı İlkesi

Cumhurbaşkanı Ahmed El-Şara, Halk Meclisi üyelerinin belirlenmesi yetkisini Konferans’a bırakmasına rağmen, seçimlerin ülke çapında güvenli bir ortamda yapılamaması nedeniyle geçici bir düzenleme olarak üçte birlik atama yetkisini elinde tutmuştur. Bu atama yöntemi, özellikle kadınların ve teknik uzmanların temsili açısından bir denge sağlamayı amaçlamaktadır. Ancak, atanmış milletvekillerinin azledilmesi, istifalarının kabul edilmesi veya meclisteki görevlerine son verilmesi kararı tamamen Halk Meclisi'ne bırakılmıştır.

Halk Meclisi, yasama sürecini tamamen üstlenirken, bakanları dinleme yetkisine de sahip olacak ve genel af ilan edebilecektir. Bu, yasama ve yürütme arasındaki güç dengesinin korunmasını amaçlamaktadır. Ancak, anayasal bildiri komitesi, mecliste kaç üyenin bulunacağına dair nihai bir sayı belirlemediğini açıklamıştır.

Anayasal bildirinin en dikkat çeken noktalarından biri de yargının bağımsızlığına ve hâkimlerin kararlarının önemine vurgu yapmasıdır. Cumhurbaşkanının görevden alınması, yetkilerinin sınırlandırılması veya azledilmesi konusunda nihai karar yetkisi Halk Meclisi’ne verilmiştir. Ayrıca, devletin toprak bütünlüğü ve ulusal birliği koruma yükümlülüğü vurgulanmış, kültürel çeşitliliğe saygı gösterilmesi gerektiği ifade edilmiştir. 

Ayrıca, Anayasa Mahkemesi'nin feshedildiği ve Cumhurbaşkanı'na yeni bir Anayasa Mahkemesi atama yetkisi verildiği belirtilmiştir. Yeni mahkeme, yürürlükteki yasalar çerçevesinde görev yapacak olup, yeni bir anayasal düzenleme yapılana kadar mevcut hukuki çerçeve geçerli olacaktır.

PYD Rahatsız

PYD tarafından kurulan Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi, Cumhurbaşkanı Ahmed El-Şara tarafından imzalanan anayasal bildiriyi eleştirerek, bunun Suriye'nin çeşitliliğiyle bağdaşmadığını ve Baas Partisi'nin yönetim dönemiyle benzer maddeler içerdiğini belirtti.

Geçici Anayasanın ilan edildiği gün yayımlanan bir açıklamada Kürt yönetimi, anayasal bildirinin "Suriye'nin gerçekliği ve içindeki çeşitlilikle yeniden çeliştiğini" ve "Kürtlerden Araplara kadar farklı bileşenleri içermediğini" ifade etti.

Bu açıklama, Cumhurbaşkanı El-Şara'nın anayasal bildiri taslağını imzalamasından birkaç saat sonra ve PYD’nin Şam'daki yeni yetkililerle bir anlaşma imzalamasından iki gün sonra geldi.

Geçici Anayasa İçeriği

Anayasal bildiri dört bölümden oluşmaktadır: Genel hükümler, haklar ve özgürlükler, geçiş dönemi yönetim sistemi ve nihai hükümler.

Genel hükümlerin maddeleri şöyle;

  • Egemenlik ve Birlik: Suriye Arap Cumhuriyeti, bağımsız ve tam egemen bir devlettir. Ülke, bölünmez bir coğrafi ve siyasi bütünlük arz eder ve hiçbir bölgesi devredilemez.
  • Yönetim Sistemi: Devlet, kuvvetler ayrılığı ilkesine dayalı bir siyasi sistem kurarak vatandaşların özgürlük ve onurunu güvence altına almayı taahhüt eder.
  • Din ve Hukuk: Cumhurbaşkanının dini İslam’dır ve İslam hukuku yasaların ana kaynağı olarak kabul edilir.
  • İnanç Özgürlüğü: Devlet, inanç özgürlüğünü korur ve tüm semavi dinlere saygı göstererek ibadet özgürlüğünü garanti eder. Ancak bu özgürlük, kamu düzenini bozmayacak şekilde uygulanmalıdır.
  • Kişisel Statü: Dini toplulukların kişisel statüleri korunur ve kanun çerçevesinde yürütülür.
  • Dil: Arapça, devletin resmi dili olarak kabul edilmiştir.
  • Toprak Bütünlüğü: Devlet, Suriye topraklarının birliğini korumayı taahhüt eder ve bölünme, ayrılıkçılık, yabancı müdahale çağrılarını suç sayar.
  • Toplumsal Barış ve İstikrar: Devlet, toplumsal barışı koruma, fitne ve bölünmeleri önleme, şiddet ve nefret söylemleriyle mücadele etme sorumluluğunu taşır.
  • Kültürel Çeşitlilik: Devlet, Suriye toplumunun tüm bileşenleri için kültürel çeşitliliği güvence altına alır.
  • Ordu ve Silahlanma: Devlet, tek yetkili askeri otorite olup, herhangi bir kişi, grup veya kurumun bağımsız askeri veya paramiliter oluşumlar kurmasını yasaklar. Silah kullanımı ve bulundurma yetkisi yalnızca devlete aittir.
  • Eşitlik İlkesi: Tüm vatandaşlar, haklar ve yükümlülükler açısından yasa önünde eşittir.

Haklar ve özgürlüklerle alakalı hükümler şöyle;

  • Uluslararası İnsan Hakları Standartları: Suriye Arap Cumhuriyeti'nin onayladığı uluslararası insan hakları anlaşmaları, bu anayasal bildirinin ayrılmaz bir parçasıdır.
  • İfade ve Basın Özgürlüğü: Devlet, düşünce, ifade, basın, medya ve yayın özgürlüğünü güvence altına alır.
  • Özel Hayatın Gizliliği: Özel hayatın gizliliği korunur ve bu hakkın ihlali, yasa kapsamında suç olarak kabul edilir.
  • Seyahat Özgürlüğü: Vatandaşların serbest dolaşım hakkı vardır. Hiçbir vatandaş ülkesinden sınır dışı edilemez veya ülkeye dönüşü engellenemez.
  • Siyasi Katılım: Devlet, vatandaşların siyasi yaşama katılımını, milli temellere dayalı parti kurma ve yeni bir yasa çerçevesinde siyasi örgütlenme hakkını güvence altına alır.
  • Sivil Toplum ve Sendikalar: Dernekler ve sendikaların faaliyet göstermesi devlet tarafından teminat altına alınır.
  • Kadın Hakları ve Toplumsal Statü: Devlet, kadının toplumsal konumunu korur, onurunu ve aile içindeki rolünü güvence altına alır; eğitim ve çalışma hakkını garanti eder.
  • Kadına Yönelik Koruma: Kadınların sosyal, ekonomik ve siyasi hakları teminat altına alınır ve her türlü baskı, ayrımcılık ve şiddete karşı korunmaları sağlanır.

Geçiş dönemi yönetim sistemi ile alakalı hükümler şöyle;

  • Yasama Yetkisi: Yasama yetkisi Halk Meclisi'ne aittir. Meclis, kalıcı anayasa kabul edilene ve yeni yasama seçimleri yapılana kadar yetkilerini kullanacaktır.
  • Halk Meclisi Seçimi: Cumhurbaşkanı, meclis üyelerinin belirlenmesi için bir Yüksek Komite oluşturur. Bu komite, seçim süreçlerini yürütecek alt komisyonları denetler. Meclis üyelerinin üçte ikisi seçimle belirlenirken, üçte biri Cumhurbaşkanı tarafından atanır.
  • Meclis Üyelerinin Görev Süresi: Halk Meclisi üyeleri 30 ay süreyle görev yapacak olup, bu süre gerektiğinde uzatılabilir.
  • Yürütme Yetkisi: Cumhurbaşkanı ve bakanlar, anayasal bildiri çerçevesinde yürütme yetkisini kullanır.
  • Cumhurbaşkanının Yetkileri: Cumhurbaşkanı, silahlı kuvvetlerin başkomutanıdır ve ülkenin birliği ile güvenliğinden sorumludur. Yardımcılarını atama ve görevden alma yetkisine sahiptir. Cumhurbaşkanı, bakanları atar, görevden alır ve istifalarını kabul eder.
  • Yasama Süreci: Cumhurbaşkanı, Halk Meclisi tarafından onaylanan yasaları imzalar. Ancak, yasaları veto etme yetkisi bulunmaktadır. Meclis, üçte iki çoğunlukla vetoyu aşabilir ve bu durumda Cumhurbaşkanı yasayı yayımlamak zorundadır.
  • Af Yetkisi: Cumhurbaşkanı, özel af ilan edebilir ve mahkumiyet kararlarının yeniden değerlendirilmesini sağlayabilir.
  • Olağanüstü Hal: Cumhurbaşkanı, Ulusal Güvenlik Konseyi’nin onayıyla en fazla üç ay süreyle kısmi veya tam olağanüstü hal ilan edebilir. Uzatma, Halk Meclisi’nin onayına tabidir.
  • Yargı Yetkisi: Yargı bağımsızdır ve yargıçlar yalnızca yasalara tabidir.
  • Anayasa Mahkemesi: Mevcut Anayasa Mahkemesi feshedilmiş, yerine Cumhurbaşkanı tarafından atanan yedi üyeden oluşan yeni bir Anayasa Mahkemesi kurulmuştur. Mahkemenin işleyişi ve yetkileri yeni bir yasa ile düzenlenecektir.

Nihai hükümler ise şöyle;

  • Geçiş Dönemi Adaleti: Devlet, adaletin sağlanması için gerekli ortamı oluşturacaktır. Bu kapsamda halkın zararına olan ve insan haklarına aykırı tüm olağanüstü yasalar yürürlükten kaldırılacaktır. Terör Mahkemesi tarafından verilen haksız kararlar iptal edilerek, el konulan mülkler sahiplerine iade edilecektir. Ayrıca Eski rejimin baskı politikaları kapsamında getirilen sivil ve taşınmaz mülkiyet belgelerine yönelik olağanüstü güvenlik uygulamaları sona erdirilecektir.
  • Adaletin Tesisi: Mağdurların katılımına dayalı, etkin ve istişareye dayalı mekanizmalarla adaletin sağlanması amacıyla bir Adalet Komisyonu kurulacaktır. Sorumluların hesap vermesi, mağdurların haklarını öğrenme hakkı, zarar görenlerin tazmin edilmesi ve şehitlerin onurlandırılması sağlanacaktır.
  • Eski Rejime Ait Sembollerin Yasaklanması: Eski rejimin ve liderlerinin yüceltilmesi yasaklanacaktır. Ayrıca jejimin suçlarının inkar edilmesi, övülmesi, haklı gösterilmesi veya küçümsenmesi suç sayılarak yasal yaptırıma tabi tutulacaktır.
  • Anayasal Bildirinin Değiştirilmesi: Bildiri, Cumhurbaşkanının önerisi üzerine, Halk Meclisi’nin üçte iki çoğunluğunun onayıyla değiştirilebilir.
  • Geçiş Süresi: Geçiş süreci, anayasal bildirinin yürürlüğe girmesiyle birlikte beş yıl olarak belirlenmiştir. Bu süre, kalıcı anayasanın kabul edilmesi ve yeni anayasa doğrultusunda seçimlerin yapılmasıyla sona erecektir.