Görme engelli insanlar tarafından kullanılan evrensel bir yazma ve okuma sistemi olan Braille alfabesi, kendisi de görme engelli olan Louis Braille tarafından 1821 yılında icat edildi.
Braille, 19. yüzyılda orduların kullandığı “gece yazısı” olarak bilinen bir sistemi uyarlayarak geliştirdi.
Alfabeyi bulan Louis Braille kimdir?
Louis Braille üç yaşındayken babasının atölyesinde keskin bir cisimle oynarken meydana gelen kaza sonucu göremez hale geldi ve sol gözünü kaybetti.
Kısa süre sonra yaşadığı şiddetli bir enfeksiyon ikinci gözüne de yayıldı ve 5 yaşında kör oldu.
Braille, 10 yaşındayken Paris’teki Kraliyet Körler Enstitüsü’nde (Ulusal Kör Çocuklar Enstitüsü) eğitime başladı. Buradaki en çalışkan ve zeki öğrencilerden biriydi.
Charles Barbier adlı bir Fransız asker, Braille 12 yaşındayken okulunu ziyaret etti.
Barbier, askerlerin ışığa ihtiyaç duymadan mesajları okuyabilmesi için dokunmaya dayalı bir “gece yazısı” icat etmişti.
Barbier’in yazı sistemi çeşitli seslerin kod şeklinde temsil edildiği 12 kabarık noktadan oluşuyordu.
Braille, 1821’de okullarını ziyaret eden Barbier’in yazı sistemiyle tanıştı.
Braille alfabesi nedir?
Louis Braille, gece yazısı sistemini değiştirmek, basitleştirmek, ayrıca görme engellilerin işini kolaylaştırmak için yazı sisteminin içerdiği nokta sayısını azaltmak için çalışmaya başladı.
Barbier sesleri sembolize etmek için 12 nokta kullanırken, yeni sisteminde Braille harfleri sembolize etmek için yalnızca 6 nokta kullandı.
Braille, görme engelliler için geliştirdiği alfabe sistemi hakkında bir kitap yazdı. Daha sonra kitabın üç ciltlik baskısı yayınlandı.
Braille eğitim aldığı enstitüde öğretmen oldu, ancak yeni yazı sistemi yaşadığı süre boyunca enstitüde resmi olarak kabul edilmedi.
Yeni alfabe sistemi, Braille’in ölümünden iki yıl sonra 1854’te Fransa’da resmen kabul edildi.
Braille alfabesindeki harf sayısının belirlenmesi dilden dile farklılık gösterebilir.
Braille teknolojisindeki harf sayısı orijinal dildeki harf sayısına eşittir. Yani Türk alfabesinde 29 harf içerir.
Tüm dillerin yazılabileceği ve okunabileceği bir kodlama çeşidi olan Braille alfabesi toplamda 63 karakterden oluşur.
Bu karakterler harfler, sayılar, noktalama işaretleri ve diğer özel karakterler için kullanılır.
Braille karakterleri, her bir üç nokta iki sütun içeren bir dikdörtgen içinde düzenlenmiş 6 noktanın pozisyonlanmasıyla oluşur.
Görme engelli insanlar normal yazılan harfleri göremedikleri için elleriyle dokunarak, bu yazı karakterlerini hissedebilirler.
Braille’den önceki sistemler
Aslen Diyarbakır olup Bağdat’ta yaşamış, eğitim almış ve orada vefat etmiş olan Zeynuddin el-Amidi görme engelliydi.
Kendi teliflerinin yanında kitap ticareti yaparak geçimini sağlıyordu.
Amidi, Braille’nin 19. yüzyılda yazı sistemini icat etmesinden birkaç yüzyıl önce geliştirdiği bir metotla, dokunma duyusunu kullanarak kitapları sınıflandırarak fiyatlandırıyordu.
Amidi’nin bu yönteminin, günümüzde kullanılmakta olan Braille sistemini andırdığı biliniyor.
Braille sistemi için icat edilen en önemli araçlar
ABD’li David Abraham tarafından 1951 yılında geliştirilen Perkins Brailler (Braille daktilosu), bu alandaki ilk araçlardan biriydi.
Braille daktilosu, icadından 70 yıldan fazla bir süre sonra bugün hala kullanılmaktadır.
1971 yılında ise bilgisayarda yazılan metni Braille kağıdına basabilen ilk yazıcılar (printer) ortaya çıktı.
Daha sonra 1975 yılında, Almanya’da bulunan Dortmund Üniversitesi’nden Werner Boldt tarafından BRAILLEX adında kabartma ekranı da bulunan bir elektronik cihaz üretildi.
2004 yılına gelindiğinde de, görme engelli veya az gören kişilere yönelik yardımcı teknoloji alanında faaliyet gösteren HumanWare şirketi, Bluetooth teknolojisiyle çalışabilen ilk Braille yazı tipi olarak tanımlanan bir cihazı piyasaya sürdü.
Günümüzde, e-kitap okuma ve kelime işleme için Braille Sense U2, akıllı telefon ya da tablete erişim sağlayan Smart Beetle, AirPods Pro ve görme engellilerin okumasına yardımcı olan Blaze ET gibi bu yönteme dayalı modern cihazlar çoğaldı.
Braille alfabesi Türkçe’de nasıl yazılır?
Türkçe yazımında kullanılan Braille alfabesi alfabesi, uluslararası kullanımı takip etmektedir.
Ünlüler içinde “ö ve ü” sesleri Fransız/Alman formuna, ünsüzlerden “ç, ğ, ş” ise İngilizce “ch, gh, sh” formlarına yakın bir forma sahiptir.
Yazarlar
