ECOWAS’tan Tarihi Kopuş: Batı Afrika Nasıl Etkilenecek?

Mali, Nijer ve Burkina Faso’nun, 28 Ocak’ta açıkladıkları ECOWAS’tan (Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu) ayrılma kararı onaylandı. ECOWAS, 29 Ocak 2025 ile 29 Temmuz 2025 arasındaki dönemi geçiş dönemi olarak belirledi ve bu dönem boyunca kapılarını üç ülkeye açık tutmaya karar verdi. Bu bağlamda şimdi asıl mesele, ECOWAS’ın verdiği bu altı aylık süre içerisinde, üç ülke nihai bir ayrılışın sonuçlarını düşünürken, kararın nasıl müzakere edileceği. 

ECOWAS’a üye ülkelerin liderleri, Nijerya’nın başkenti Abuja’da 15 Aralık tarihinde düzenlenen 66. ECOWAS Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi’nde, üç ülkenin bloktan ayrılma kararını onayladı. Mali, Nijer ve Burkina Faso, 11 ay süren arabuluculuk girişimlerine rağmen, iktidarlarındaki üç askeri rejimin istediği “ayrılık” konusunda geri dönüşü olmayan bir noktaya ulaştı. ECOWAS, üç ülkenin bu kararının ardından endişesini gizlemese de kolay pes etmek istemiyor. Bu bağlamda ECOWAS, Togo Devlet Başkanı Faure Essozimna Gnassingbe ve Senegal Devlet Başkanı Baciro Diomaye Faye tarafından bu üç ülkeyle yürütülen arabuluculuk çabalarına öncelik vermeye ve işbirliği elini uzatmaya karar verdi. 

ECOWAS Komisyonu Başkanı Omar Alieu Touray, arabuluculuk yapan liderlere hitaben, “Bu çabalarınız bölgemizde barış ve birliğin korunması yönünden ortak kararlılığınızın altını çizmektedir” ifadelerini kullandı. 

ECOWAS Zirvesi 

Abuja’da düzenlenen 66. ECOWAS Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi’ne bloğun dönem başkanlığını yürüten Nijerya’nın Cumhurbaşkanı Bola Tinubu, Fildişi Sahili Cumhurbaşkanı Alassane Ouattara, Gana Devlet Başkanı Nana Akufo-Addo, Senegal Cumhurbaşkanı Bassirou Diomaye Faye, Gine-Bissau Cumhurbaşkanı Umaru Sissoko Embalo, Gambiya Cumhurbaşkanı Adama Barrow ve Togo Devlet Başkanı Faure Essozimna Gnassingbe gibi liderler katıldı. 

Üç ülkenin ECOWAS’tan ayrılış tarihi 

ECOWAS’ı düzenleyen hukuki metinlere göre, yayınladıkları ortak bildiriyle 28 Ocak 2024 tarihinde bloktan ayrılacaklarını açıklayan Mali, Burkina Faso ve Nijer’in üyelikleri, kararlarının onaylanmasında bir gün sonra resmen askıya alınmış oluyor. Ancak böyle bir kararın bloğu birçok açıdan tehdit etmesi ve tercih edilmemesi nedeniyle tarafların “istişare ve değerlendirme” süreci zaman alıyor. 

Ayrılma şartlarını müzakere etmek için ek bir süre tanınması, bu ülkeleri geri adım atmaya ikna etmek için bir dizi girişimde bulunan Senegal ve Togo’nun arabuluculuklarında olduğu gibi, özellikle müdahale etme fırsatı açısından önemli. 

Yasal engeller 

ECOWAS’ın prosedür kuralları, bu yılın başlarında bloktan ayrılacaklarını duyuran üç ülke için nihai ayrılış prosedürlerinin başlatılmasını öngörüyor. Ancak üç Sahel ülkesini kendi ekonomik bölgeleri içinde tutmaya yönelik arabuluculuk çabalarıyla birlikte, iki taraf arasındaki iletişim kanallarının eksikliği nedeniyle tüm bunlar sekteye uğradı. 

Bu nedenle, ayrılık haritasının yanı sıra ECOWAS ile Mali, Nijer ve Burkina Faso arasında başta ticaret ve vize olmak üzere siyasi ve ekonomik ilişkilerin seyrini uygulamak üzere, 2025 yılının ikinci çeyreğinde yapılması beklenen olağanüstü oturum tarihine kadar “ayrılma” yollarının bulunması gerekli hale geldi. 

Aynı bağlamda ECOWAS liderleri, başka bir ittifaka üye ülkelerin vatandaşlarına vize vermeyi düşünmediklerini ve ilgili ülkelerin vatandaşları için ECOWAS ülkelerine giriş için vize verilmeyeceğini duyurdu. 

Birbirine komşu Burkina Faso, Mali ve Nijer, Eylül 2023’te “Sahel Devletleri İttifakı”nı (AES) kurmuştu.   

Mali Dışişleri Bakanı Abdoulaye Diop konuya ilişkin açıklamasında, ECOWAS’a üye ülkelerin vatandaşlarının, bloktan ayrılan üç ülkenin topraklarına girme, hareket etme, ikamet etme ve bu topraklardan çıkma hakkına sahip olduğunu söyledi. Ancak bu konudaki farklı görüşlere rağmen, bu durum ilgili her ülkenin kendi kararı olmaya devam ediyor. 

Bu konudaki yasal engeller ve karmaşıklıklar, yalnızca vize konusu ile bitmiyor. ECOWAS’ın bölgesel kurumlarında çalışanlar arasında Mali, Burkina Faso ve Nijer’den yaklaşık 130 kamu görevlisi bulunuyor. Ülkeleri ECOWAS ve ECOWAS Parlamentosu’nda ayrıldığında, bu kişilerin de görevlerinden ayrılmaları gerekiyor. ECOWAS Parlamentosu’nun 115 sandalyesinden altısı Mali, altısı Burkina Faso ve altısı Nijer’den temsilcilere ait. 

Bölgesel projeler 

ECOWAS ile üç ülke arasındaki ayrılık, bölgesel topluluğun önemli projesi olan bölgesel enerji projesine yönelik yaptırımları kısmen güçlendirebilir. 

Batı Afrika Elektrik Enerjisi Değişim Sistemi’nin (WAPP) bir parçası olarak, Nijerya üzerinden Nijer, Burkina Faso ve Mali’yi birbirine bağlayacak projenin kuzey kısmı üzerinde çalışmalar devam ediyor. Üç ülkenin bölgesel örgütten çekilmesi, doğal olarak bu dev elektrik projesini baltalayacaktır. Bu proje çerçevesinde Fildişi Sahili, Mali ve Burkina Faso’ya, Nijerya ise Nijer’e elektrik satıyor. 

ECOWAS tarafından yürütülen tüm bölgesel projelerin, özellikle de bloktan ayrılan ülkelerle coğrafi olarak bağlantılı olan kısımları askıya alınabilir. 

Öte yandan, finans kuruluşları tarafından da pek çok soru gündeme getiriliyor. Çünkü Burkina Faso, Mali ve Nijer tarafından kurulan Sahel Devletleri İttifakı, Togo’nun başkenti Lome’de bulunan ECOWAS Yatırım ve Kalkınma Bankası pazarının neredeyse yüzde 25’ini temsil ediyor. Üç Sahel ülkesi aynı zamanda, banka sermayesinin yüzde 6.38’ini kontrol ediyor. Bu ülkelerle ticari ilişkilerin kesilmesi, ECOWAS Yatırım ve Kalkınma Bankası’nın müdahalesinin kapsamını sınırlayabilir. 

Bu nedenle Burkina Faso, Mali ve Nijer’in bloktan ayrılışı, Kalkınma Bankası İcra Komitesi ve mali kurumlardaki statülerinin yeniden düzenlenmesine yol açacak ve ECOWAS ile kıyı blokları arasındaki ayrılık diyalektiğinin ortaya çıkardığı siyasi, coğrafi ve ekonomik sorunlara neden olacaktır.  

Öte yandan, Fransa, ECOWAS ile tarihi, ekonomik ve siyasi bağları nedeniyle önemli bir ilişkiye sahiptir. Eski sömürgeleri olan birçok Batı Afrika ülkesiyle güçlü bağlarını koruyan Fransa, bölgedeki terörle mücadele, ekonomik işbirliği ve kalkınma projelerinde aktif rol oynamaktadır. Ancak, Fransa'nın bölgedeki etkisi zaman zaman "yeni sömürgecilik" eleştirilerine maruz kalmakta ve özellikle Sahel ülkelerinin ECOWAS'tan ayrılmasıyla birlikte bu ilişki daha da sorgulanır hale gelmiştir. Bu durum, bölgedeki ülkelerin bağımsızlık ve özerklik arayışlarını daha da ön plana çıkarmaktadır.