Ziya Gökalp’in Kayıp Kitabı Bulundu

Ziya Gökalp'ın İstanbul Üniversitesi’nde verdiği “Hukuk Sosyolojisi”, o zamanki adıyla söylersek “İlm-i İçtima-i Hukuki” dersinin notlarını içeren kitabı nihayet gün ışığına çıktı. 

Taşbaskı olarak basıldığı bilinen ancak bir türlü ele geçmeyen kayıp kitap, geçtiğimiz aylarda M. Sabri Koz’un editörlüğünde Yapı Kredi Yayınları tarafından yayınlanan Ziya Gökalp’ın “Bütün Eserleri” serisinin ikinci cildinde yer aldı. 

Hiçbir kütüphanede yok! 

Ziya Gökalp üzerine çalışanların yıllardır peşinde koştuğu bir kitaptı bu. Mesela Gökalp’in eserlerinin kitaplaşması konusunda büyük emek harcayanlardan biri olan hukukçu, edebiyat ve halkbilimi araştırıcısı Şevket Beysanoğlu bu kitabı “bütün araştırma ve soruşturmalarına rağmen hiçbir kütüphanede” bulamadığını söylüyordu.  

Gözden Kaçmasın

Irak ve Türkiye Su Diplomasisinde Yeni Bir Sayfa mı Açıyor?

Haberi Görüntüle

Kitabın mevcut olduğunu bildiği bütün kütüphanelere bakmıştı: Gökalp’ın hocalık yaptığı İstanbul Üniversitesi’nin kütüphanesinde yoktu. Gökalp üzerine doktora tezi yazan sosyoloji profesörü Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu’nun kitaplarını verdiği Atatürk Üniversitesi’nin kütüphanesinde yoktu. Gökalp’ın yakın çevresinden olan ve ona dair birkaç kitap da kaleme alan gazeteci Enver Behnan Şapolyo’nun kitaplarının bulunduğu Ankara Üniversitesi’nin kütüphanesinde de yoktu. Bunun üzerine Beysanoğlu 1985’te çıkardığı “Tamamlanmamış Eserler” kitabında Enver Behnan Şapolyo’nun 1943 yılında bir dergide yayınladığı birkaç sayfalık notları aktarmak zorunda kalmıştı. 

Geographia ve Cihannüma ile aynı rafta

Bugüne kadar ele geçmeyen taş baskısı “İlm-i İçtima-i Hukuki” kitabı, M. Sabri Koz’un editörlüğünü yaptığı Ziya Gökalp külliyatının hazırlık sürecinde, Yapı Kredi Araştırma Kütüphanesi'nde bulundu. 

Yapı Kredi Araştırma Kütüphanesi’nin 40 bin cilde ulaşan kitap koleksiyonunda çok değerli yazma eserlerin yanı sıra, kıymet olarak yazmalardan aşağı kalmayan, 16. yüzyıldan 20. yüzyıla çeşitli dillerde nadir basma kitaplar da bulunuyor.  

Antikçağın ünlü coğrafyacısı Strabon’un 1523 tarihli “Geographia” adlı eseri ile Katip Çelebi’nin 1732 tarihli “Cihannüma” adlı eserinin baskılarının rafta yan yana durduğu bu kütüphanede Ziya Gökalp’ın 1914 tarihli taşbaskısı ders notlarının bulunmasına şaşırmamak gerek. 

Bir ‘kitap hastası’nın eşsiz koleksiyonu 

Peki bu nadir kitap Yapı Kredi Araştırma Kütüphanesi’ne nasıl geldi?  Bu sorunun cevabını vermek için gerçek bir kitap aşığıyla ya da kendi tabiriyle söylersek bir “kitap hastası”yla tanışmak gerekiyor, Osmanlı tarihçisi Ord.  Prof. Cavit Baysun ile. Baysun yakın tarihin önemli kaynaklarından “salname”lerin (resmi ve özel kurumlar tarafından yayımlanan yıllıklar) eksiksiz bir koleksiyonuyla elyazması Osmanlı tarihlerini toplamıştı.  

Edebiyata çok meraklı olduğundan kütüphanesinde elyazması ve matbu çok sayıda divan da bulunuyordu. Fransızca tarih kitaplarıyla Avrupalı seyyahların Doğuya yaptıkları gezilerin seyahatnameleri bir başka ilgi alanıydı. Paha biçilemez kütüphanesindeki kitapların bir kısmı, 1968 yılındaki vefatından sonra Yapı Kredi Bankası tarafından satın alınmıştı. Ziya Gökalp’ın bu kayıp kitabı da Baysun’dan gelenler arasındaydı. 

Kayıp kitapta neler var? 

Dr. Banu İşlet’in Latin harflerine aktardığı “İlm-i İçtima-i Hukuki” kitabının tamamı 108 sayfadan oluşuyor.  İşlet’e göre bu notların sadece ilk beş dersi kapsayan 50 sayfalık kısmı Ziya Gökalp’a ait. Bu 50 sayfalık kısımda yer alan beş ders ise şu başlıklardan oluşuyor: "İlm-i İçtima-i Hukuki", "İkinci Ders", "Mihaniki Tesanüd yahud Mümaseletten Tesanüd", "Ceza", "Mihaniki Tesanüdün Mahiyeti".  

Kitabın geri kalan kısmının ise 52. sayfaya düşülen "Bu bahisten itibaren Muavin Emin Beyefendi tarafından devam edilmiştir" nottan hareketle o yıllarda Sosyoloji Kürsüsü'nde "doçent" olarak görev yapan Mehmet Emin Erişirgil’e ait olduğu belirtiliyor. İşlet’e göre bu derslerin anlatım ve içerik açısından Gökalp’a ait olmadığı okununca da fark ediliyor. 

Alanında ilk eser 

Sosyolojiyi ilk defa 1911’de Selanik’te İttihat ve Terakki’ye ait bir lisede ders olarak okutan, 1914'te üniversitede kürsü olarak kuran, fikirleriyle Türk düşünce tarihine damga vuran Ziya Gökalp’ın kayıp kitabının bulunmasıyla ülkemizde "Hukuk Sosyolojisi" üzerine yapılmış ilk çalışma geç de olsa raflardaki yerini aldı. 

İlk cildin 2007’de, ikinci cildin ise geçtiğimiz aylarda yayınlanmasıyla külliyatta Gökalp’ın kitap bütünlüğündeki yayımlanmış, yayımlanamamış ya da “tamamlanmamış” eserleri bir araya getirilmiş oldu. Gazete ve dergilerde çıkan yazıların kronolojik olarak yayınlanacağı üçüncü ve dördüncü cilt ise yolda. 

Bakalım bizi bekleyen sıradaki Gökalp sürprizi ne olacak?